Zwartsluis had vlak na middeleeuwen al een ‘avondklok’

Na de renovatie in 1995 deed de papklok zijn herintreding. Foto: Archief Historische vereniging.

Vandaag gaat in heel Nederland de avondklok in. In Zwartsluis had men in de middeleeuwen al een avondklok, al had deze wel een andere functie. De zogenoemde ‘papklok’ luidt nog steeds iedere avond om 21.00 uur. 

Dorpskenner Albert Greveling legt uit: “Lang, lang geleden werkte men zolang het licht was. Toch kwamen er afspraken om het werk wat menselijker te maken. Om 21.00 uur moest je huiswaarts. Thuis aangekomen kon je de geit melken, een bordje pap maken, deze opeten en vervolgens gaan slapen. Daar hebben we in Zwartsluis de naam ‘papklok’ aan te danken.” In grotere steden, die stadspoorten hadden, was het ook een teken dat men weer huiswaarts moest keren, vlak na 21.00 uur werden de stadspoorten namelijk dicht gedaan.”

De ‘papklok’ werd overigens tot halverwege vorige eeuw de ‘bri-j -klokke’ genoemd, een dialectwoord dat verwijst naar brij (pap), gruttenbrij of boekweit-brij. “Maar zoals veel dialectwoorden verdween dit woord langzamerhand en werd het de papklok”, weet Greveling.

De bri-j -klokke in Zwartsluis luidde vermoedelijk al vanaf 1566, dat is althans het jaar waarop de Hervormde Gemeente de klok ontving. Op 11 maart 1943 werden de klokken weggehaald. De notulen van de Kerkvoogdij vermelden dit feit in de volgende bewoordingen: “Op deze morgen had zich een menigte verzameld in de Kerkstraat, die met stomme ontroering van deze droeve gebeurtenis getuige was.”

Toen de oorlog voorbij was keerden op 22 maart 1946 de klokken weer terug in Zwartsluis. Waar ze in Duitsland teruggevonden zijn, heeft men niet kunnen ontdekken. Echter eindigde hier wel de eeuwenlange traditie van de papklok. Enkele jaren voor de eeuwwisseling werd de traditie opnieuw leven ingeblazen. Albert Greveling weet niet exact zeker hoe dit is gegaan, maar heeft wel zijn sterke vermoedens: “Bij de restauratie van de toren in 1995 kwam Job Bosma, voorzitter van het college van kerkvoogden en vanuit die functie directievoerder bij de restauratie, op het geweldige idee de oude traditie, door de Duitsers te gronde gericht, te herstellen. Dit was toen Nederland 50 jaar bevrijd was.”

Albert denkt terug aan de tijden dat de bri-j-klokke nog echt een functie had: “We beseffen onze welvaart van de laatste tijd niet. Wat is er geleden? Er waren veel boeren, waarvan de meeste heel klein waren met 2 tot 5 koetjes en wat geiten. Veel kinderen hadden als taak (om wat bij te dragen aan de huishouding) enkele stuks vee te weiden. Vaak had men zelf geen land maar beweide men de vrije gronden, bermen en het talud van de dijk. Je haalde het vee bij de eigenaar, liep er mee langs de velden en bracht, voordat de papklok om 21.00 uur ging, het vee bij de eigenaar. Het bracht heel weinig op, maar niemand had veel. Zo buiten hoefde niet in een klein kamertje met elkaar op een hoop, te leven. het gaf ook een gevoel van vrijheid en van nuttig zijn.”