Op zoek naar oude Groninger kerken (deel 82, Herman Slurink)

Er wordt mij nogal eens gevraagd waarom ik de verslagen van mijn kerkenpaden alleen op facebook plaats. Niet iedereen voelt zich tot dit medium aangetrokken, maar heeft toch wel interesse in deze publicaties. Om aan deze wens tegemoet te komen heb ik met de redactie afgesproken om af en toe een verslag in te zenden voor publicatie op Zwartsluis Actueel. Bij deze het verhaal van afgelopen dinsdag 28 september. Op een afstand van één cd afspeeltijd liggen zoveel onvermoede parels.

De Johannes de Doperkerk van Huizinge: Op de grens van twee werelden

Door de verrassend gunstige weersvoorspelling voor vandaag kwam spontaan de gedachte op om nog een paar kerken in Groningen te bezoeken. De vrije dag werd geruild en in een verwachtingsvolle stemming toerde ik zonder enige voorbereiding in alle vroegte richting het Hoge Land.

Een bezoek aan de kerk van Middelstum stond bovenaan mijn verlanglijst, maar onderweg bedacht ik eerst naar de 13^e eeuwse kerk van Oostum te gaan, daar ontmoette ik twee wandelaars die het Pieterpad liepen. Zij kwamen van Garwerd aangelopen en vertelden over de prachtige kerk. Dat werd de volgende bestemming. Eenmaal bij Middelstum aangekomen bleek de kerk gesloten vanwege het herstel van de aardbevingsschade. Wel was er een carillonconcert voor kinderen die zich in het omliggende park verzamelden en daar wees een begeleider mij op de toren van Toornwerd, anderhalve kilometer verderop. Toen ik daar leunend over een hek mijn broodje at stapte een vrouw van de fiets en vroeg mij met een knipoog of ik de schapen telde. We raakten aan de praat en ik vertelde o.a. van de ‘pech’ dat de kerk in Middelstum gerestaureerd werd.

Zij was lid van de kerkenraad in Huizinge , 5 km. verderop, en vroeg of ik deze kerk al eens had bezocht. Jawel, één keer en toen was deze gesloten. Nu was hij open en je raadt het al. Het bleek de kroon op de dag te zijn.

Nu leef ik in een wereld van metaforen en ’toevalligheden’, maar bovenal van verwondering. Dit zal de lezer van mijn columns en artikelen niet zijn ontgaan. Het zijn persoonlijke ervaringen waar ik een verzwakte versie van tracht weer te geven in woord en beeld. In werkelijkheid is het nog mooier.

Ik heb er anderhalf uur in mijn eentje gezeten, in een wereld van voorbij trekkende schaduwen en een traag wegzakkende zon die de meest onbenoembare kleuringen tevoorschijn toverde. Wie eenmaal opgaat in dit spel wordt ongemerkt meegevoerd in een parallelle wereld en vertoeft voor even buiten de tijd. Het is het mysterie dat huist in die oude middeleeuwse kerken en het sterkst spreekt wanneer er wordt gezwegen. Een baken van rust in een woelige wereld die van alle kanten dreigt vast te lopen.

Huizinge is een prachtig sluimerend dorp en telt 100 inwoners. Al van verre zie je de kerk met de opvallend lage toren op een wierde staan, half omringd door het loof. De Johannes de Doperkerk werd rond 1250 gebouwd in romano-gotische stijl.

Met de eerste enigszins logge aanblik nog op mijn netvlies sla je van verbazing achterover wanneer je de kerk via het 50 cm. smalle romantische klinkerpad aan de koorzijde nadert.

De sierlijke en elegante ronding verrast je volkomen en de symmetrische uitwerking houdt je aandacht gevangen. Ik kijk achterom en zie een paar sfeervolle woningen en besef dat ik me hier op een heel fraai en schilderachtig stukje aarde bevind.

Buiten het gefladder van wat mezen is het opvallend stil, de hoofdweg is ver. Geen mens te bekennen. Met enige spanning loop ik op de dichte deur aan en twijfel even of hij zo laat in de middag niet al is afgesloten. Ik draai aan de zware stalen ring en hoor een knallende klik die wegsterft in een holle ruimte. Het geluid klinkt me als muziek in de oren en ik stap het aardedonker van de ruimte achter de toren binnen.

Op de tast vind ik de klink naar de kerk, open de deur en een atmosfeer van schaduw en Licht straalt mij tegemoet. Hierin zou ik willen zweven, toch lijkthet  me veiliger om eerst plaats te nemen in een van de banken om de sfeer te absorberen.

De gewelven zijn rijk versierd met schilderingen uit de 15^e eeuw. Rank- en bloemmotieven omlijsten taferelen van het Laatste Oordeel met Christus centraal als rechter over de wereld en aartsengel Michaël die de zielen weegt. Wanneer ik goed kijk lijkt het wel of de restaurateur Jezus van een bril heeft voorzien, zo scherp zijn de ogen omrand, maar bij nadere beschouwing zijn de ogen gesloten. Links zien we het hemelrijk en rechts de geopende muil van de hel met een aantal verdoemden.

In de gesloten ogen zie ik een golf van mededogen met een mensheid die reeds in dit bestaan een hemel of hel over zich afroept. Symboliek en werkelijkheid. Dat ik in eerste instantie aan een bril dacht brengt mij op de gedachte dat we scherper moeten kijken, voorbij de symboliek en de ogen mogen sluiten voor een evangelie gebaseerd op dwang en angst. Een vertaalslag naar het heden is snel gemaakt. Het heldere licht in de koorruimte wenkt.

Het renaissance koorhek dat schip en koor scheidt is in 1641 geschonken door de fam. Coenders, bewoners van huize Faam. In het midden van de koorvloer ligt een enorme grafzerk van Wilhelmus Coenders van Helpen die in 1639 is overleden. De grafkelder van de familie bevindt zich onder deze deksteen. Nu staat er een electronische piano bovenop, geen idee hoe dat beneden wordt gewaardeerd. Vanachter de avondmaalstafel valt de blik op het Van Damorgel uit 1825. Er is zoveel te zien, maar dat is reeds door velen beschreven.

Ondertussen zakt de zon verder weg en verzacht haar licht, her en der komen schaduwen tot leven en worden de wit gekalkte kerkmuren transparant. De groen geglazuurde vloertegels brengen de kleur over op de wand. Ergens stopt deze onzichtbare schildershand.

In de nissen van de halfronde koorsluiting hangen flinterdunne kunstwerken van rijstpapier vervaardigd door Miriam Geerts uit Stedum. Alle werken samen vormen een geheel van ‘Witte Stilte’ en een bezoeker zei eens dat middels deze werken stilte wordt toegevoegd aan de kerk. Ik kan dit beamen.

De schaduwen bewegen deze stilte en scheppen vele tinten wit. Aan het koorhek hangt een sluier van vogelveren. De beweging verraadt een ademtocht.

In de noordwand van het koor staat een sacramentshuis van rood baksteen met een nis waarin een klein Maria (?) beeldje is geplaatst. Er naast staat een bank en ik neem er tegenover, aan de zuidkant, plaats en kijk naar een schouwspel waar ieder het zijne in mag zien.

Vage vormen worden schimmen, zij komen uit de wanden tevoorschijn en ontvouwen zich langzaam maar zeker naar een vaster gestalte die zich slechts enkele seconden manifesteert. Zie ik een voorovergebogen figuur die een hand uitstrekt over een geknielde schim. Doemt er een gekruisigde op tussen de creaties van stilte?

Ik probeer het vast te leggen, hoe sterker je inzoomed hoe dieper de kleur en het contrast.

Nog even en de zon verdwijnt achter het loof. Laatste resten licht vallen op de preekstoel (1808) en de banken er tegenover. Ik verwissel van plaats en ben getuige van een betoverend mystiek spel.

Achter de zitbanken doemt een gezicht op met royaal kapsel, een soort Lodewijk de XIV pruik, of is het J.S. Bach of een vrouw met een dikke bos haar….. Anna Coenders?

Een allerlaatste glimp licht één van de personificaties (de Liefde?) van de vier deugden aan op de preekstoel, de vogelveren fladderen in de heersende ademtocht en herinneren mij aan de wens te zweven in de ruimte. Dat was anderhalf uur geleden en nog zit ik hier ongestoord en helemaal alleen met nog enkele schimmen die zich met het verdwijnen van de zon een voor een terug trekken in de oude kerkmuren.

Geen mens gelooft wat ik mocht ervaren, maar gelukkig zijn er wat foto’s die een glimp van de werkelijkheid weergeven, de rest behoort tot het rijk van de verbeelding.

Herman Slurink. Zwartsluis – Huizinge, 28-09-2021.