Een kerkzwerver in Friesland

Reportage: Maria del Grosso (LC). Foto: Niels Westra

De 100.000 weekendabonnees van de Leeuwarder Courant maakten vandaag kennis met onze columnist Herman Slurink. In de krant verscheen namelijk een verhaal over de zwerftochten die Slurink maakt langs oude middeleeuwse kerken. Naar aanleiding van zijn sfeervolle kerstverhaal over de kloosterkapel van Sibrandahûs nam journaliste Maria Delgrosso van genoemde krant contact op met het verzoek om een interview. Deze vond onlangs plaats in de Johanneskerk (12^e eeuw) van Britsum.

Een kerkzwerver in Friesland

Het valt bijna niet te benoemen wat Herman Slurink (64) uit Zwartsluis ervaart als hij langs middeleeuwse kerken in Friesland zwerft. In alle vroegte als de zon door de kerkramen piept en schaduwen op de wanden tekent. ,,Niets dan emotie’’, schrijft hij over de kerk van Britsum.

De Johanneskerk van Britsum heeft hem meer dan verrast, vertelt hij tijdens een tweede bezoek, wat later op de ochtend dan hij gewend is. ,,Deze kerk zou je zo voorbijrijden omdat het oogt als een negentiende eeuws gebouw. Maar hier is een nieuwe recht toe recht aan-kerk om de oude muren van eind 1100 gebouwd. Je wordt hier voor de gek gehouden. Binnen huist een middeleeuwse bouwstijl en middeleeuws interieur.’’

Je beleeft de sfeer van een kerk tien keer mooier als je er ‘s ochtends vroeg in alle stilte alleen mag vertoeven, heeft Slurink ervaren toen hij aan zijn zwerftocht langs middeleeuwse kerken in Friesland en Groningen begon. Hij zoekt de perfecte lichtinval, maakt foto’s van de verstilde omgeving en van het kerkinterieur. Via Facebook deelt hij middels beeldende verslagen zijn mystieke ervaringen. Persoonlijke verhalen die door steeds meer mensen gevolgd worden. ,,Soms reizen mensen mij na.’’

Slurink hoopt dat het daar niet bij blijft. ,,Dat het besef doordringt hoe belangrijk het is om deze monumenten te behouden. Ik heb echt grote zorgen dat dit erfgoed verdwijnt. Projectontwikkelaars staan in de rij. Mensen moeten beseffen dat als de kerk weg is, de ziel uit hun dorp verdwijnt.’’

Met zijn verslagen raakt hij de emotionele kant van het kerk-zijn. Van de directeur van de Stichting Alde Fryske Tsjerken hoorde Slurink al dat hij een heel ander aspect benadert. Schrijft de stichting vooral over feitelijkheden als historie, bouw en restauraties, Slurink beschrijft zijn mystieke ervaring. Dat hij gestalten meent te zien op de wand als het zonlicht binnenvalt. ,,Mensen hebben daar feeling mee, een antenne voor. Dan voel je het besef dat generaties je zijn voorgegaan.’’

Sommigen zullen hem knettergek noemen, beseft Slurink. ,,Een zwever ben je al gauw. Maar ik sta met beide benen op de grond. Alleen vertoeft mijn hoofd wel eens in de wolken.’’ Sta zelf maar eens vroeg op, vertelt hij over de tijdstippen rond zonsopkomst als hij de natuur intrekt of kerken bezoekt. ,,Het werkt verslavend. De natuur komt naar je toe zoals de geestelijke sferen je naderen binnen de oude zwijgende kerkmuren.’’

De theologie en kerkstructuur bijt zich volgens Slurink te veel vast in een ‘Bijbel van kaft tot kaft’. ,,Maar de Geest kent die beperking niet en waait waarheen hij wil, wijst op andere vormen, uit zich in diepe persoonlijke ervaringen die niet wetenschappelijk te toetsen zijn maar wel om ruimte en begrip vragen. De huidige leegloop vraagt om herbezinning, niet om afbraak. Daarom is behoud van deze monumenten zo belangrijk.” De oude stenen spreken tot Slurink. Die woorden tracht hij op zijn stille zolderkamer in beeldende taal weer te geven. Dat ervaart hij als één groot avontuur.

De inwoner van Zwartsluis werkt in het dagelijks leven in het familiebedrijf van 113 jaar oud, een watersportwinkel. In de winter is het daar minder druk en kan hij zo nu en dan een ochtend pakken om er vroeg op uit te trekken. ,,Ik laat het gebeuren. Heb geen lijstje van kerken dat ik af wil werken. Het is puur hobby.’’ Het doel is steeds één kerk te bezoeken. ,,Afhankelijk van het weer zie ik of ik verder nog ergens heen ga.’’ Zo belandde hij na de Dorpskerk van Huizum toevallig in Britsum.

Overal wordt hij met alle hartelijkheid ontvangen. ,,Mijn motivatie spreekt aan.’’ Dan doet iemand de deur voor hem open, zoals Wietse Oosterhof in Britsum, of er ligt op een afgesproken plek een sleutel klaar. ,,Ik ga er onvoorbereid heen. Dan gaan er dingen gebeuren.’’ Zoals toen hij door het landschap – de laarzen liggen achterin zijn auto – de kerk van Lutkewierum naderde. ,,Alsof de Mont Saint-Michel voor je opdoemt.’’

Slurink kan het weten want hij bezocht Frankrijk in vakanties met een tot kampeerbus omgetoverde bedrijfsbus. Daarmee reisde hij ook door Duitsland, Engeland en Ierland. Op zoek naar resten van oude culturen. Van jongs af aan is hij geïnteresseerd in religie, mystiek en spiritualiteit. Hij overwoog zelfs een tijdje geschiedenisleraar te worden. Schrijvers als Hermann Hesse, Hubert Lampo, J.R.R. Tolkien en Sir Henry Rider Haggard en tijdschriften als Bres en Prana wakkerden zijn interesse en fascinatie aan voor oude monumenten zoals steencirkels, menhirs, kerken en kathedralen.

Het leidde uiteindelijk tot de tweejarige avondstudie Kunst- en Cultuurgeschiedenis aan de Leidse Onderwijs Instelling. Zijn eindscriptie Van de hunebed in Drenthe naar de kathedraal van Chartres kreeg de maximale waardering vanwege de persoonlijke, fantasierijke en emotioneel betrokken kijk op historie en heden, maar iedere wetenschappelijke basis ontbrak. ,,Hier werd mijn eigen strijd tussen verstand en geest duidelijk. Het raakt de kern van hoe ik in het leven sta.’’

Dat hij in de ban is geraakt van de kerken in het noorden – ,,Op maar een uur rij-afstand’’ – ontstond enige jaren geleden toen de kinderen de deur uit waren en hij er vaker met zijn vrouw op uittrok. Zo belandden ze in Appingedam in de synagoge. Daar lag een boekje over vijftig Groninger kerken. ,,Vijftig prachtige middeleeuwse kerken en nog meer daarvan in Friesland. Dat heb ik nooit geweten. Waarom hebben we nooit op school geleerd dat Groningen en Friesland de grootste middeleeuwse kerkdichtheid bezitten van West Europa?’’ Slurink snapt er eigenlijk niets van. ,,Dit nationale erfgoed zou toch meer landelijke bekendheid en aandacht mogen krijgen. Daarom verdient een stichting als Alde Fryske Tsjerken alle steun om dit te kunnen realiseren.’’

Meerdere keren werd hij gevraagd lezingen te houden. ,,Daar begin ik niet aan. Wat ik in die kerken beleef is dát moment. Dat wil ik graag zo houden.’’ Wel stuurt hij zijn verslagen altijd op naar de desbetreffende kerk en als het om Friesland gaat naar de Stichting Alde Fryske Tsjerken.

Aan het benoemen van de mooiste kerk waagt Slurink zich evenmin. ,,Ik heb nog niet alles gezien, dus kan niet bevroeden wat de mooiste is. Bovendien is de ene kerk niet mooier dan de andere. Ieder vertelt zijn eigen verhaal.’’ Dat wil hij in zijn eigen tempo ontdekken. ‘Ik zwerf dus rustig in mijn eigen tempo voort en geniet van wat me telkens toevalt. Dit te doen kost geen energie, maar schenkt energie’, schreef hij in een bericht aan Alde Fryske Tsjerken.

Lees verder onder de foto.

De Johanneskerk van Britsum, als een theater van de illusionist

Wie zonder vooropgezet plan op zoek gaat naar middeleeuwse kerken rijdt aan deze kerk voorbij. Op het eerste gezicht zie je een kerk die oogt als een laat 19e eeuws gebouw. Zij staat er idyllisch maar wekt een gevoel van dertien in een dozijn. Maar niets is minder waar.

Ik heb nog wat tijd over en maak een wandeling landinwaarts langs een stuk afgegraven terp dat als ijsbaan zou moeten dienen, maar helaas. Heerlijk om zo even uit te waaien na alle indrukken van de Johannes de Doperkerk te Huizum. De wind trekt nog stevig door en je kijkt oneindig ver uit over de velden. Ruimte is het credo voor zover ook dit geen illusie is.

Ik slenter weer op naar het terpdorp en proef een beetje de sfeer van 50 jaar terug. De tijd van Gazelle, Flipje Tiel, van Nelle en de blikken merkborden. Terwijl ik vanaf het kerkhof geniet van het uitzicht komt de sleutelbewaarder aangefietst. Het lijkt wel een film. De begroeting is zoals altijd weer allerhartelijkst. Wietse opent de deur en ik passeer een tijdzone van 800 jaar en ben eerst sprakeloos, daarna kom ik superlatieven tekort.

Ik wil zingen, dichten, feestvieren, zwijgen, treuren, liefhebben, kind en grijsaard zijn en wat al niet meer, maar ben uiteindelijk niets anders dan emotie. Binnen deze eind 19e eeuwse kerk zit een middeleeuwse bouwstijl en interieur verstopt. Je wordt hier puur voor de gek gehouden, als een truc van de illusionist die een kartonnen doos onder het rood fluwelen doek weet om te toveren tot een rijk gevulde schatkist.

Maar het zijn niet alleen de hoeveelheid dukaten die je tegemoet schitteren nadat het deksel van de schatkist wordt opgelicht, het betreft ook de betovering van het binnenvallende licht zodat deze oudheid samensmelt met het heden en het tijdloze tot op het bot doet ervaren. Ik ben hier op de juiste tijd op de juiste plaats.

Het wordt teveel om allemaal te beschrijven, de prachtige gewelven, de forse gedecoreerde ribben, een hagioscoop, een piscine, de diverse nissen en dichtgemetselde vensters en al hetgeen dat ik niet zie maar wel voel…. alles ademt oud. Geweldig ook hoe de kunstverlichting zit verstopt in enorme schuin uit de wand stekende toortsen, laat de ridders maar komen.

Herman Slurink

Dit is een ingekorte versie van één van de verhalen die Slurink heeft gepubliceerd.